“Kimim ben?” sorusuna “Hayatını Türk irfanına adayan münzevi ve mütecessis fikir işçisi” karşılığını veren müellif, tercüman ve mütefekkir Cemil Meriç’in vefatının akabinde 38 yıl geçti.
Birinci Balkan Savaşı sürerken 1912’de Meriç ırmağı yakınlarındaki Dimetoka’dan Hatay’a göçen bir ailenin çocuğu olan Hüseyin Cemil Meriç, 12 Aralık 1916’da Reyhanlı ilçesinde dünyaya geldi.
Cemil Meriç’in kişiliğinde ailesindeki göçmenlik psikolojisinin, doğduğu, çocukluğunu ve gençliğini içinde geçirdiği Hatay’ın özel siyasi, kültürel ve toplumsal yapısı tesirli oldu.
İlahiyatçı ve muharrir Prof. Dr. Emin Işık, Meriç’in fikri yapısının oluşmasında bir ucu Balkanlara, başka ucu Kafkaslara dayanan bir ailede doğmasının ve gençliğini Fransız işgalindeki Hatay’da geçirmesinin tesirli olduğunu tabir etmişti.
Ali İlmi Fani’nin kılavuzluğunda divan edebiyatını keşfetti
Okumayı 4 yaşında söken Meriç, birinci ve orta tahsilini Arapça, Fransızca, Kur’an-ı Kerim, tecvid ve ahlak eğitimi de aldığı Reyhanlı Rüştiyesinde tamamladı. Akabinde Fransız yönetimindeki Antakya’ya giderek Fransız eğitim sistemi uygulayan Antakya Sultanisi’nde okudu.
Cemil Meriç, “Benim üniversitem” dediği lisede, Fransız ve Türk hocalardan özel dersler alırken, Ali İlmi Fani’nin kılavuzluğunda divan edebiyatını keşfetti. Gençlik yıllarında dünya klasikleri ortasına girmiş Fyodor Dostoyevski’nin “Suç ve Ceza” ile Alexandre Dumas’ın “Saray ve Entrikaları”nın ortalarında bulunduğu birçok kitaptan etkilendi.
“Geç Kalmış Bir Muhasebe” başlıklı birinci yazısı 1933’te lokal Yenigün gazetesinde yayımlanan Meriç, 1936’da Nurullah Ataç ve Reşat Ekrem Koçu’nun da öğretmenlik yaptığı İstanbul’daki Pertevniyal Lisesine geçti.
Meriç, bir yazısında kimi hocalarını eleştirdiği için 12. sınıfta liseden ayrılmak zorunda kalırken, birebir yıl Nazım Hikmet ve Kerim Sadi ile tanıştı.
Geçim problemi nedeniyle 1937’de gittiği İskenderun’un Haymaseki Köyü’nde 9 ay öğretmenlik yapan muharrir, daha sonra imtihanla girdiği İskenderun Çeviri Ofisine reis muavini oldu.
Usta edebiyatçı, birinci şiirlerini “Fırsat Yoksulu” mahlasıyla Tarık Mümtaz’ın çıkardığı Karagöz isimli mecmuada yayımladı. Akabinde, Fransız işgaline karşı yazılmış “Unutma ve Affetme Türk Genci” isimli yazıyı “Yıldız” gazetesi için kaleme aldı.
1939’da Hatay hükümetini devirmek savıyla tutuklandı
Cemil Meriç, 1938’de çeşitli süreksiz işlerde çalıştı. Hatay hükümetini devirmek argümanıyla 1939’da tutuklanan Meriç, Antakya’ya götürüldü. İdam talebiyle yargılanan muharrir, yaklaşık 3 ay sonra beraat etti ve Hatay tıpkı yıl 29 Haziran’da Türkiye’ye katıldı.
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İdeoloji Kısmına 1940’ta başlayan muharrir, üniversiteden çok kütüphanelere gittiği için bu kısmı bitiremedi.
Meriç’in yazıları 1941’den itibaren İnsan, Yücel, Gün ve Ayın Bibliyografyası mecmualarında yayımlanırken, 1942’de Fevziye Menteşeoğlu ile evlendi ve çiftin oğulları Mahmut Ali ile kızları Ümit dünyaya geldi.
İlk çeviri kitabı Balzac’ın “Altın Gözlü Kız” romanı 1943’te yayımlanan Meriç, burslu kabul edildiği İstanbul Üniversitesi Yabancı Lisanlar Yüksekokulu Fransız Filolojisi Kısmını 1944’te tamamladı.
Usta edebiyatçı, 1944-1974’te Elazığ Lisesi ve İstanbul Işık Lisesi’nde öğretmenlik, İstanbul Üniversitesinde Fransızca okutmanlığı yaptı.
Gözleri 1954’te zayıflayan ve başarısız göz ameliyatlarının akabinde 1955’te görme yetisini büsbütün yitiren Meriç, ömrü üzerinde en değerli etkiyi bırakan bu olayı, “Yeryüzü için kapanan gözler, gökyüzü için açılır.” kelamlarıyla anlatmıştı.
Meriç daha sonra etrafındakilere okuttuğu Fransızca ve İngilizce metinleri kelamlı olarak çevirip yardımcılarına yazdırdı, basılmamış olan Fransızca grameri hazırladı, dikte etmek suretiyle makaleler yazmaya devam etti.
“Hisar” mecmuasında “Fildişi Kuleden” başlığıyla denemeler yazdı
Meriç’in Doğu medeniyetlerine önyargıları yıkmayı amaçlayan ve dört yıllık bir çalışmanın sonucu olarak ortaya çıkan ilk telif kitabı “Hint Edebiyatı”, 1964’te yayımlandı ve eser daha sonra “Bir Dünyanın Eşiğinde” başlığıyla iki sefer daha basıldı.
Batı fikrinin kıymetli bir istikametini aydınlatmayı amaçlayan Meriç’in “Saint Simon-İlk Sosyolog Birinci Sosyalist” yapıtı, 1967’de okurla buluşurken, yazı ve çevirileri 1965-1973’te çeşitli mecmualarda yayımlandı.
Hisar mecmuasında “Fildişi Kuleden” başlığıyla denemeler kaleme alan muharrir, “Bu sayfalarda hayatımın bütünü yani bütün sevgilerim, kinlerim, deneyimlerim var. Bana o denli geliyor ki hayat denen mülakata bu kitabı yazmak için geldim; etimin eti, kemiğimin kemiği.” dediği “Bu Ülke” kitabını 1974’te yayımladı. Birebir yıl medeniyet kavramını tartıştığı “Umrandan Uygarlığa” isimli yapıtı okurla buluşturdu.
Usta müellif, yarı derleme, yarı telif “Bir Facianın Hikayesi” isimli yapıtında yakın tarihi ele aldı ve Bağlantı Yayınlarının çıkardığı “Cumhuriyet Periyodu Türkiye Ansiklopedisi”ne makaleler yazdı.
Sağlığında basılan son yapıtları “Işık Doğudan Gelir” ile “Kültürden İrfana” oldu
Eşi Fevziye Hanım’ı 1983’te kaybeden, birebir yıl beyin kanaması geçirerek sol tarafına felç inen Meriç’in sıhhatinde basılan son yapıtları “Işık Doğudan Gelir” ile “Kültürden İrfana” oldu.
Cemil Meriç, 13 Haziran 1987’de, 71 yaşında hayata veda ederek, Karacaahmet Mezarlığı’nda eşinin yanında toprağa verildi.
Kendisine has üslubu ve pak Türkçe’siyle dikkati çeken Meriç’in çeviri ve makaleleri başta İnsan, Hedef, 19. Asır, Gün, Yeni İnsan, Hisar, Hareket, Yirminci Asır, Türk Edebiyatı, Kubbealtı Akademi, Köprü ve Gerçek olmak üzere 40 kadar mecmuanın yanı sıra Yeni Dönem ve Orta Doğu gazeteleriyle ansiklopedilerde okuyucuyla buluştu.
Tercümeleri dışındaki tüm kitaplarını gözlerini kaybettikten sonra kaleme aldı
Cemil Meriç, “Umrandan Uygarlığa” kitabıyla 1974’te, “Kırk Ambar” kitabıyla 1980’de Türkiye Ulusal Kültür Vakfı Armağanı’nı alırken, Türkiye Müellifler Birliğinin Üstün Hizmet Ödülü’nü 1981’de Mehmet Kaplan ve Emin Bilgiç ile paylaştı.
Kayseri Sanatkarlar Derneğinden 1982’de inceleme, 1986’da ise fikir kısmında ödül kazanan ve Hatay’ın Reyhanlı ilçesindeki meskeni 2014’te müzeye dönüştürülen mütefekkir, 2015’te de Cumhurbaşkanlığı tarafından verilen Kültür ve Sanat Büyük Ödülü’ne layık görüldü.
Yazarın kütüphanesindeki her biri eşsiz 300 Osmanlıca eser, başta araştırmacılar olmak üzere insanlığın istifadesine sunulmak üzere, kızı Prof. Dr. Ümit Meriç tarafından Cumhurbaşkanlığı Kütüphanesi’ne bağışlandı.
Cemil Meriç, başta lisan, tarih, edebiyat, ideoloji ve sosyoloji olmak üzere toplumsal bilimlerin birçok alanında araştırma yaparak yazılar yazdı.
Üslup sahibi büyük düşünür ve müellifler olarak Muallim Naci’yi, Süleyman Nazif’i, Refik Halid’i ve Peyami Safa’yı sayan Meriç, kendi üslubunu en çok etkileyenin ve üslupta kendine usta kabul ettiği kişinin Süleyman Nazif olduğunu söyleyerek, “Amacım, müellifi okuyucusundan ayıran bütün manileri yıkmak, sesimi bütün hiziplere duyurmak. Şuurun, tarihin, ilmin sesini… O denli bir söz yaratmak istiyorum ki Türk beşerinin uyuyan şuuruna bir alev mızrak üzere saplansın.” demişti.
Meriç’in eserleri
“Kendimizi tanımak, irfanın varabileceği en yüksek merhale.” kelamını pratik olarak bütün hayatına işleyen Cemil Meriç, deneme, inceleme kısmında “Hint Edebiyatı (Bir Dünyanın Eşiğinde)”, “Saint Simon-İlk Sosyolog Birinci Sosyalist”, “İdeoloji”, “Bu Ülke”, “Umrandan Uygarlığa”, “Mağaradakiler”, “Kırk Ambar”, “Bir Facianın Hikayesi”, “Işık Doğudan Gelir”, “Kültürden İrfana”, “Jurnal I-II”, “Sosyoloji Notları ve Konferanslar” yapıtlarını kaleme aldı.
Yazar ayrıyeten “On Üçlerin Romanı-Altın Gözlü Kız”, “Otuzundaki Kadın”, “Onüçlerin Romanı-Ferragus”, “Kibar Fahişelerin İhtişam ve Sefaleti”, “Hernani”, “Marion de Lorme”, “Ziya Gökalp Türk Milliyetçiliğinin Temelleri”, “Köprüden Düşenler”, “Dillerin Yapısı ve Gelişmesi (Berke Vardar ile birlikte)” ve “İslam’ın Mirası-Batıyı Büyüleyen İslam” isimli yapıtların çevirisine imza attı.
About The Author
More Stories
Bakan Yerlikaya: 2,5 Milyon Uyuşturucu Hap Ele Geçirildi
Narlıdere Şelalesi Çöplüğe Dönüşüyor
Zeytinburnu’nda Restoranda Yangın: Birinci Müdahale Otomatik Sistemle Yapıldı